Phương pháp nghiên cứu khoa học: Định nghĩa, Phân loại

Phương pháp nghiên cứu khoa học rất quan trọng đối với sinh viên vì nó giúp cho sinh viên phát triển kỹ năng tư duy logic, phân tích, tổng hợp, và đưa ra những kết luận chính xác dựa trên dữ liệu. Nghiên cứu khoa học cũng giúp sinh viên rèn luyện kỹ năng thu thập và phân tích dữ liệu, cũng như giải quyết các vấn đề khó khăn trong thực tế. Vì vậy, trong bài viết này, Luận văn 1080 sẽ giúp bạn hiểu phương pháp nghiên cứu khoa học là gì để bạn có thể áp dụng vào bài nghiên cứu của mình.

1. Định nghĩa phương pháp nghiên cứu khoa học

• Phương pháp nghiên cứu khoa học là quá trình tiếp cận có hệ thống, phân tích và khám phá kiến thức mới về một vấn đề cụ thể trong một lĩnh vực nghiên cứu, thông qua việc áp dụng các kỹ thuật nghiên cứu khoa học có hệ thống và phương tiện công nghệ hiện đại. 
• Mục đích của phương pháp nghiên cứu khoa học là đưa ra các kết luận có tính khả chấp nhất, chính xác và đáng tin cậy về một vấn đề cụ thể.
• Các phương pháp nghiên cứu khoa học này giúp cho các nhà nghiên cứu thu thập, xử lý và đánh giá các dữ liệu, tạo ra các giả thuyết và kiểm chứng chúng thông qua các thí nghiệm, phân tích thống kê và đối chiếu với các nghiên cứu trước đó.

2. Phân loại các phương pháp nghiên cứu khoa học

Với mỗi bài nghiên cứu khác nhau, người nghiên cứu cần phải sử dụng phương pháp phù hợp với đề tài và nội dung của mình. Trong phần này, chúng tôi sẽ đưa ra các phương pháp nghiên cứu khoa học hay được sử dụng nhất kèm theo các ví dụ về phương pháp nghiên cứu khoa học đó.

2.1. Căn cứ vào mục đích của nghiên cứu

• Nghiên cứu cơ bản: là loại nghiên cứu được thực hiện với mục đích tìm hiểu và khám phá ra những kiến thức mới, hoặc phát triển các lý thuyết, nguyên lý mới trong lĩnh vực nghiên cứu. 
• Nghiên cứu cơ bản thường không có mục đích ứng dụng trực tiếp và thường được thực hiện trong các tổ chức nghiên cứu lớn hoặc trường đại học.
• Ví dụ: Một nhóm các nhà khoa học tại một trường đại học đang thực hiện nghiên cứu về cơ chế hoạt động của một loại protein trong tế bào. Nghiên cứu này có mục đích tìm hiểu sâu hơn về cơ chế hoạt động của protein này, mở ra những cơ hội mới cho việc phát triển các phương pháp điều trị các bệnh liên quan đến protein này.
• Nghiên cứu ứng dụng: là loại nghiên cứu được thực hiện với mục đích áp dụng kiến thức và công nghệ đã có để giải quyết các vấn đề cụ thể hoặc tạo ra các sản phẩm, dịch vụ mới. 
• Nghiên cứu ứng dụng thường được thực hiện trong các tổ chức công nghiệp, doanh nghiệp hay các trung tâm nghiên cứu ứng dụng.
• Ví dụ: Một công ty sản xuất dược phẩm đang thực hiện nghiên cứu để phát triển một loại thuốc mới để điều trị bệnh tiểu đường. Nghiên cứu này sẽ sử dụng các kiến thức và kết quả từ các nghiên cứu cơ bản trước đó để thiết kế và kiểm tra hiệu quả của thuốc mới này, với mục đích giúp cải thiện chất lượng cuộc sống của những người bị bệnh tiểu đường.

2.2. Căn cứ theo đối tượng nghiên cứu

• Nghiên cứu định lượng: là loại nghiên cứu sử dụng phương pháp thu thập và phân tích dữ liệu số lượng. 
• Nghiên cứu định lượng thường sử dụng các phương pháp thống kê để phân tích dữ liệu và đưa ra kết luận. Nghiên cứu định lượng thường được sử dụng để nghiên cứu các hiện tượng đo lường được như tần suất, số lượng, mức độ, v.v.
• Ví dụ: Một nhóm các nhà nghiên cứu muốn tìm hiểu mức độ hài lòng của khách hàng với sản phẩm của một công ty. Họ sử dụng một phiếu khảo sát để thu thập dữ liệu và sử dụng phân tích thống kê để xác định mức độ hài lòng của khách hàng. Kết quả của nghiên cứu này sẽ được đưa ra dưới dạng con số để mô tả mức độ hài lòng của khách hàng.
• Nghiên cứu định tính:  là loại nghiên cứu sử dụng phương pháp thu thập và phân tích dữ liệu không phải số lượng. 
• Nghiên cứu định tính thường sử dụng các phương pháp như phỏng vấn, quan sát, nghiên cứu tài liệu để thu thập dữ liệu và sử dụng phân tích nội dung để đưa ra kết luận. 
• Nghiên cứu định tính thường được sử dụng để nghiên cứu các hiện tượng không thể đo lường được như quan điểm, ý kiến, cảm xúc
• Ví dụ: Một nhóm các nhà nghiên cứu muốn tìm hiểu quan điểm của người dân đối với việc sử dụng năng lượng mặt trời. Họ sử dụng phương pháp phỏng vấn để thu thập dữ liệu và sử dụng phân tích nội dung để phân tích và đưa ra kết luận. Kết quả của nghiên cứu này sẽ được đưa ra dưới dạng các ý kiến, quan điểm của người dân về việc sử dụng năng lượng mặt trời.

2.3. Căn cứ vào phương pháp thu thập dữ liệu

• Nghiên cứu thực nghiệm: Đây là phương pháp nghiên cứu trên cơ sở thực hiện các thí nghiệm để thu thập dữ liệu. 
• Nghiên cứu thực nghiệm được thực hiện trong một môi trường được kiểm soát để đo lường tác động của các biến độc lập lên biến phụ thuộc. 
• Ví dụ: Một nhà khoa học muốn xác định hiệu quả của một loại thuốc mới, họ sẽ tiến hành thực hiện các thí nghiệm trên một số người để thu thập dữ liệu.
• Nghiên cứu quan sát: Phương pháp nghiên cứu quan sát là phương pháp thu thập dữ liệu bằng cách quan sát và ghi lại các hoạt động hoặc sự kiện trong tình huống nhất định. 
• Ví dụ: Một nhà sử học muốn nghiên cứu các hoạt động thường ngày của những người sống trong một cộng đồng nhỏ, họ sẽ tiến hành quan sát và ghi lại các hoạt động trong cộng đồng đó.
• Nghiên cứu mô tả: Phương pháp nghiên cứu mô tả là phương pháp nghiên cứu mô tả chi tiết về một hiện tượng hoặc một nhóm người, đối tượng trong tình huống nhất định. 
• Ví dụ: Một nhà sử học muốn mô tả chi tiết về cuộc sống của một cộng đồng thời kỳ Trung cổ.
• Nghiên cứu phiên tòa: Đây là phương pháp nghiên cứu mà các nhà nghiên cứu sử dụng các tài liệu chứng cứ từ các phiên tòa, tòa án hoặc các báo cáo vi phạm pháp luật để nghiên cứu về các vấn đề pháp lý. 
• Ví dụ: Một luật sư muốn nghiên cứu về tình trạng xử lý tội phạm trong một địa phương, họ sẽ tiến hành thu thập các báo cáo vi phạm pháp luật để nghiên cứu vấn đề này.

2.4. Căn cứ vào cách tiếp cận

• Nghiên cứu lý thuyết: Đây là phương pháp nghiên cứu tập trung vào việc phân tích và xây dựng các lý thuyết, các mô hình để giải thích các hiện tượng. 
• Nghiên cứu lý thuyết cố gắng đưa ra các khái niệm, các nguyên lý để giải thích các hiện tượng. 
• Ví dụ: Một nhà kinh tế học muốn phân tích và xây dựng một mô hình để giải thích về sự tăng trưởng kinh tế.
• Nghiên cứu áp dụng: Đây là phương pháp nghiên cứu tập trung vào việc áp dụng các lý thuyết, các phương pháp đã được xây dựng để giải quyết các vấn đề trong thực tế. 
• Ví dụ: Một nhà kinh tế học muốn áp dụng mô hình để dự đoán về tình hình kinh tế của một đất nước.

2.5. Căn cứ vào bản chất của câu hỏi nghiên cứu

• Nghiên cứu mô tả:  Tập trung vào việc mô tả các hiện tượng, sự kiện, hoặc tính chất của đối tượng nghiên cứu một cách chi tiết, đầy đủ và đáng tin cậy. 
• Ví dụ: nghiên cứu mô tả về đặc điểm và tình trạng của người dân trong một khu vực cụ thể.
• Nghiên cứu giải thích:  Tập trung vào việc tìm hiểu nguyên nhân hoặc giải thích cho một hiện tượng, sự kiện, hoặc tính chất của đối tượng nghiên cứu.
• Ví dụ: nghiên cứu giải thích sự tương tác giữa các yếu tố gây ra sự thay đổi khí hậu trên toàn cầu.

2.6. Căn cứ vào thiết kế nghiên cứu/phương tiện sử dụng

• Nghiên cứu thực nghiệm: Được thiết kế nghiên cứu đặt đối tượng nghiên cứu trong một môi trường kiểm soát được, để có thể kiểm soát và xác định mối quan hệ giữa các biến. 
• Ví dụ: nghiên cứu thực nghiệm để xác định tác động của thuốc trên bệnh nhân.
• Nghiên cứu phi thực nghiệm: Thiết kế nghiên cứu không đặt đối tượng nghiên cứu trong một môi trường kiểm soát được, mà tập trung vào việc quan sát, mô tả, hoặc thu thập dữ liệu từ những môi trường tự nhiên. 
• Ví dụ: nghiên cứu phi thực nghiệm để tìm hiểu về tình trạng và quan điểm của người dân đối với việc sử dụng năng lượng tái tạo.

2.7. Căn cứ vào mức độ kiểm soát

• Nghiên cứu trong phòng thí nghiệm: Được thực hiện trong một phòng thí nghiệm hoặc một môi trường kiểm soát khác, trong đó các yếu tố bên ngoài có thể được kiểm soát và điều chỉnh để tối đa hóa độ chính xác của kết quả. 
• Ví dụ: nghiên cứu trong phòng thí nghiệm để xác định độc tính của một chất hóa học.
• Nghiên cứu thực địa: là loại nghiên cứu khoa học được tiến hành trên các đối tượng trong môi trường thực tế, bao gồm tất cả các yếu tố tự nhiên, kinh tế, xã hội và văn hóa có thể ảnh hưởng đến đối tượng nghiên cứu. 
• Nghiên cứu thực địa thường được sử dụng trong các lĩnh vực như địa lý, sinh học, khoa học xã hội, kinh tế học, và các ngành liên quan đến môi trường sống.
• Ví dụ: nghiên cứu về ảnh hưởng của ô nhiễm không khí đến sức khỏe của người dân trong một khu vực đô thị

3. Đặc điểm phương pháp nghiên cứu

1. Tính khách quan: Phương pháp nghiên cứu khoa học đòi hỏi sự khách quan, không ảnh hưởng bởi cảm xúc hay ý kiến cá nhân của người nghiên cứu. Kết quả của nghiên cứu cần phải có tính khách quan, có thể được tái sản xuất và xác nhận bởi những người khác.
2. Phương pháp tiếp cận có hệ thống: Phương pháp nghiên cứu khoa học có phương pháp tiếp cận có hệ thống, túc là sử dụng các quy trình và phương pháp chuẩn để thu thập, xử lý và phân tích dữ liệu, giúp đảm bảo tính chính xác và khả năng tái sản xuất kết quả.
3. Khả năng nhân rộng:  Nghiên cứu khoa học nên được nhân rộng bởi các nhà nghiên cứu khác để xác thực các phát hiện và đảm bảo tính khái quát của chúng. Các kết quả nghiên cứu có thể được áp dụng cho các tình huống tương tự trong cùng lĩnh vực hoặc đối tượng nghiên cứu khác.
4. Chính xác: Phương pháp nghiên cứu khoa học có tính chính xác, hay nói cách khác đó là các quy trình, phương pháp và dữ liệu được sử dụng trong nghiên cứu được kiểm tra kỹ lưỡng để đảm bảo tính chính xác và độ tin cậy của kết quả.
5. Khả năng kiểm chứng: Phương pháp nghiên cứu khoa học có khả năng kiểm chứng, các kết quả nghiên cứu được kiểm tra, đánh giá và xác nhận bởi các chuyên gia và cộng đồng khoa học khác.
6. Sáng tạo: Phương pháp nghiên cứu khoa học cũng cần sự sáng tạo, tức là nhà nghiên cứu phải có khả năng sáng tạo và tư duy phản biện để đưa ra các câu hỏi và giải pháp mới, cải tiến và phát triển các phương pháp nghiên cứu.
7. Hợp tác: Phương pháp nghiên cứu khoa học cần sự hợp tác, nghĩa là nhà nghiên cứu cần hợp tác với các chuyên gia và cộng đồng khoa học khác để có thể sử dụng được các tài nguyên và kết quả nghiên cứu khác để phát triển các nghiên cứu mới.

Hi vọng bài viết trên bạn đõ có thể hiểu phương pháp nghiên cứu khoa học là gì? Cùng với các thông tin cần thiết để bạn có thể lựa chọn được một phương pháp nghiên cứu khoa học phù hợp cho bài của mình. Chúc các bạn thành công!