22 Tháng mười một, 2025Trong cuộc sống hiện đại, thuốc xuất hiện ở mọi nơi: trong tủ thuốc gia đình, các cơ sở y tế, hay thậm chí trong những cuộc trò chuyện thường ngày về sức khỏe. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ dược phẩm là gì, được tạo ra như thế nào và vì sao chúng lại giữ vai trò đặc biệt đến vậy trong ngành y tế. Khi những căn bệnh mới liên tục xuất hiện và nhu cầu chăm sóc sức khỏe ngày càng tăng, việc tìm hiểu về dược phẩm trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn nhìn nhận một cách đầy đủ và dễ hiểu hơn về khái niệm này, mở ra nền tảng kiến thức cần thiết để sử dụng thuốc an toàn và hợp lý.
1. Dược phẩm là gì?
Dược phẩm, hay còn gọi là thuốc, là các sản phẩm được sử dụng nhằm mục đích chẩn đoán bệnh, phòng ngừa bệnh, điều trị hoặc điều chỉnh chức năng sinh lý của cơ thể. Mỗi loại dược phẩm đều có thành phần, công dụng, chỉ định và chống chỉ định rõ ràng, đồng thời phải tuân thủ yêu cầu về tính an toàn, hiệu quả và liều lượng.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), dược phẩm bao gồm hai nhóm chính:
- Thuốc tân dược
- Thuốc y học cổ truyền
Tại Việt Nam, giải thích trong Thông tư 07/2004/TT-BYT cho thấy dược phẩm bao gồm:
- Nguyên liệu, phụ liệu và bao bì dùng trong sản xuất thuốc
- Thuốc thành phẩm đã được cấp phép
- Thuốc thành phẩm chưa đăng ký nhưng cần thiết cho điều trị
- Dược liệu, tinh dầu và sản phẩm có nguồn gốc thực vật dùng trong Đông y và Tây y
Nhìn chung, dược phẩm là các chất hoặc hỗn hợp chất sử dụng cho con người nhằm phòng, chữa bệnh hoặc điều chỉnh hoạt động sinh lý.
Dược phẩm là gì?
2. Các dạng và phân loại dược phẩm
Dược phẩm được phân chia theo nhiều tiêu chí khác nhau:
2.1. Phân loại theo góc độ sản xuất
Thuốc thành phẩm
Là dạng thuốc đã trải qua đầy đủ các giai đoạn sản xuất, bao gồm điều chế, kiểm nghiệm, đóng gói và dán nhãn. Thuốc thành phẩm là sản phẩm hoàn chỉnh và được phép lưu hành, được sử dụng trực tiếp cho người bệnh.
Vắc xin
Là chế phẩm chứa kháng nguyên có khả năng kích thích cơ thể tạo đáp ứng miễn dịch chủ động. Vắc xin được sử dụng để phòng ngừa các bệnh truyền nhiễm thông qua tiêm chủng.
Sinh phẩm y tế
Là các sản phẩm có nguồn gốc sinh học, được dùng để phòng bệnh, chẩn đoán bệnh hoặc điều trị bệnh. Sinh phẩm y tế thuộc nhóm thuốc đặc thù vì liên quan trực tiếp đến các hoạt chất sinh học và kỹ thuật cao trong sản xuất.
Nguyên liệu làm thuốc
Bao gồm các chất tham gia vào cấu tạo thuốc trong suốt quy trình sản xuất. Nguyên liệu làm thuốc có thể là hoạt chất chính, tá dược, phụ liệu hay các thành phần sinh học cần thiết để tạo ra thành phẩm cuối cùng.
Phân loại theo góc độ sản xuất là cách phân loại được sử dụng phổ biến nhất trong ngành dược.
>> Đọc thêm: Đặc điểm nông nghiệp và vai trò của nông nghiệp
2.2. Phân loại theo mục đích sử dụng
Thuốc phòng bệnh
Là các loại thuốc hoặc chế phẩm được dùng để ngăn ngừa nguy cơ mắc bệnh, hạn chế khả năng lây nhiễm hoặc hỗ trợ cơ thể chống lại tác nhân gây bệnh.
Thuốc chẩn đoán bệnh
Là thuốc sử dụng trong quá trình xác định tình trạng bệnh lý. Loại thuốc này thường hỗ trợ các kỹ thuật thăm khám hoặc xét nghiệm để phát hiện bệnh.
Thuốc chữa bệnh (thuốc điều trị)
Là các loại thuốc được dùng để điều trị bệnh, kiểm soát triệu chứng hoặc điều chỉnh rối loạn sinh lý của cơ thể. Đây là nhóm thuốc chiếm tỷ trọng lớn nhất trong quá trình sử dụng hàng ngày.
Phân loại theo mục đích sử dụng
2.3. Phân loại theo nguồn gốc của thuốc
Dược phẩm có nguồn gốc tự nhiên (dược liệu sơ chế)
Là thuốc hoặc thành phần thuốc có nguồn gốc từ thực vật, động vật hoặc khoáng vật. Dược liệu tự nhiên thường được sử dụng trong cả Đông y và Tây y.
Dược phẩm tổng hợp
Là các sản phẩm được tạo ra bằng phương pháp tổng hợp hóa học hoặc sinh học. Đây là nhóm thuốc phổ biến trong y học hiện đại.
2.4. Phân loại theo dạng bào chế
- Thuốc uống dạng lỏng: Gồm các dạng dung dịch, hỗn dịch, thuốc giọt,… dùng bằng đường uống.
- Thuốc viên nén: Là dạng thuốc rắn phổ biến, được dập thành viên với hàm lượng hoạt chất xác định.
- Thuốc dạng siro: Là dạng thuốc ngọt, dễ uống, thường dành cho trẻ em.
- Thuốc hòa tan: Là dạng thuốc cần hòa tan trong nước trước khi uống.
- Thuốc dạng kem: Là dạng thuốc dùng ngoài da, có cấu trúc mềm, dễ bôi và thấm qua da.
Trong các cách phân loại trên, phân loại theo góc độ sản xuất được sử dụng phổ biến nhất. Tuy nhiên, mỗi quốc gia có thể có sự khác biệt trong cách định nghĩa và phân loại dược phẩm.
>> Tham khảo thêm: Dịch vụ chỉnh sửa luận văn uy tín cho sinh viên
3. Đặc điểm của dược phẩm
Dược phẩm là loại hàng hóa đặc biệt, mang những đặc điểm nổi bật sau:
3.1. Tính xã hội và nhân đạo cao
Dược phẩm có ảnh hưởng trực tiếp tới sức khỏe và tính mạng con người, vì vậy tất cả sản phẩm thuốc đều phải đáp ứng ba yêu cầu: an toàn – hiệu quả – hợp lý. Việc sản xuất, kinh doanh và phân phối thuốc phải được kiểm soát chặt chẽ bởi các cơ quan quản lý.
3.2. Hàm lượng chất xám và kỹ thuật cao
Để tạo ra một loại thuốc mới, cần ứng dụng tri thức của nhiều ngành khoa học như hóa học, sinh học, vật lý học… Do đó, chỉ những người có chuyên môn cao mới đủ khả năng nghiên cứu và phát triển dược phẩm.
3.3. Chi phí lớn cho nghiên cứu và phát triển
Quy trình tạo ra thuốc mới kéo dài nhiều năm và tốn kém chi phí lớn, bao gồm:
- Nghiên cứu hoạt chất
- Thử nghiệm lâm sàng
- Kiểm nghiệm
- Sản xuất, phân phối, vận chuyển và bảo quản
3.4. Tính độc quyền và lợi nhuận cao
Do gắn liền với bảo hộ sở hữu trí tuệ và chi phí đầu tư lớn, nhiều sản phẩm dược phẩm mới có giá độc quyền cao. Đây là lĩnh vực mang lại lợi nhuận lớn nhưng hoàn toàn hợp lý so với chi phí nghiên cứu đã bỏ ra.
Đặc điểm của dược phẩm
3.5. Tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn
Các tiêu chuẩn tổ chức trong ngành Dược bao gồm nhóm 5 GPs:
- GMP: Thực hành sản xuất thuốc tốt
- GLP: Thực hành kiểm nghiệm tốt
- GSP: Thực hành bảo quản tốt
- GDP: Thực hành phân phối tốt
- GPP: Thực hành nhà thuốc tốt
3.6. Vai trò đặc biệt giữa người mua và người bán
Trên thị trường dược phẩm, người bệnh thường không phải là người quyết định mua thuốc. Quyết định đó thuộc về dược sĩ hoặc bác sĩ. Ở nhiều quốc gia, chi phí thuốc được chi trả bởi bảo hiểm y tế hoặc ngân sách nhà nước.
4. Vai trò của dược phẩm trong đời sống
Dược phẩm có vai trò then chốt trong hệ thống y tế và đời sống xã hội:
- Phòng bệnh và chữa bệnh: Thuốc giúp kiểm soát triệu chứng, điều trị bệnh và dự phòng các nguy cơ sức khỏe.
- Cải thiện chất lượng sống: Nhờ thuốc, con người có thể sống khỏe mạnh và kéo dài tuổi thọ.
- Kiểm soát dịch bệnh: Sự ra đời của nhiều loại thuốc và vắc xin giúp đẩy lùi bệnh tật.
- Ảnh hưởng tới ổn định xã hội: Thiếu thuốc có thể tạo ra sự lo lắng và tác động tiêu cực tới đời sống chính trị – xã hội.
- Thước đo năng lực y tế: Việc đảm bảo dược phẩm đầy đủ và chất lượng là tiêu chí đánh giá mức sống và hệ thống y tế của một quốc gia.
- Vai trò của dược sĩ: Dược sĩ không chỉ thực hiện kê toa, chẩn đoán hỗ trợ mà còn giữ vai trò quan trọng trong việc tư vấn và đảm bảo sử dụng thuốc an toàn, hợp lý, đúng hướng dẫn.
Dược phẩm giữ vai trò không thể thiếu trong việc bảo vệ và cải thiện sức khỏe con người. Với sự đa dạng về dạng bào chế, nguồn gốc và mục đích sử dụng, dược phẩm đáp ứng hầu hết nhu cầu phòng ngừa và chữa trị bệnh tật của xã hội. Bên cạnh đó, những đặc điểm đặc thù như tính xã hội cao, yêu cầu kỹ thuật phức tạp và quy trình kiểm soát nghiêm ngặt càng khẳng định tính quan trọng của ngành dược trong hệ thống y tế. Hiểu đúng về dược phẩm giúp mỗi người chủ động hơn trong việc chăm sóc sức khỏe và sử dụng thuốc một cách an toàn, hiệu quả, đồng thời nhận thức rõ vai trò của đội ngũ dược sĩ trong việc đảm bảo chất lượng và tính nhân đạo của hoạt động liên quan đến thuốc.
Share
